វិទ្យុអាស៊ីសេរីខេមរភាសា បានដកស្រង់សម្តី Karin Kalika ដែលនិយាយថា៖ «កម្ពុជាបានត្រូវចាត់ ថ្នាក់ជាប្រទេស ពិតជាគ្មានសេរីភាពទាំងស្រុង ហើយយើងឃើញថា កម្ពុជាបានទទួលពិន្ទុដែលទាប ជាងមុន បើប្រៀបធៀបទៅនឹងឆ្នាំកន្លងមក។ នេះគឺជានិន្នាការអវិជ្ជមានមួយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា»។ ម្យ៉ាងវិញទៀត សារព័ត៌មាន The Cambodia Daily បានធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍ថា «នៅក្នុងរបាយការណ៍សេរីភាពសារព័ត៌មាន ឆ្នាំ២០១៣របស់ខ្លួន អង្គការ Freedom House បាននិយាយថា កម្ពុជានៅតែ «មិនមានសេរីភាពសម្រាប់ អ្នកសារព័ត៌មាន»។ សារព័ត៌មាន Phnom Penh Post បានរាយការណ៍ដូចគ្នា ប៉ុន្តែបានបន្ថែមមូលហេតុ ដែលមាននៅក្នុងរបាយការណ៍នេះដោយពន្យល់ពីការ ធ្លាក់ចុះនៃការផ្តល់ចំណាត់ថ្នាក់នេះ គឺ៖ «កំណើន នៅក្នុងចំនួនអ្នកសារព័ត៌មានដែលជាប់ពន្ធនាគារ... និងការកើនឡើងគួរកត់សម្គាល់ក្នុងការគម្រាមកំហែង និង អំពើហឹង្សាប្រឆាំងទៅនឹងអ្នកសារព័ត៌មាន»។ តើនេះមានន័យយ៉ាងដូចម្ត៉េច? វាអាចមានន័យច្រើន ប៉ុន្តែន័យ មួយក្នុងចំណោមនោះ គឺថា អង្គការ Freedom House បាននិយាយថា អ្នកសារព័ត៌មានទាំងអស់មិនអាច ខុស ហើយពួកគេមិន បានធ្វើអ្វីខុសទេ។ នេះគឺជ្រុលហួសហេតុខ្លាំងពេកហើយ។ ប្រសិនបើដូច្នេះ ហេតុអ្វី បានជាអង្គការ Freedom House មិនប្រាប់ទៅរដ្ឋាភិបាលទាំងអស់ក្នុងពិភពលោកឱ្យដុតចោលច្បាប់សារ ព័ត៌មាន ក្រមសារព័ត៌មាន បទបញ្ញត្តិសារព័ត៌មានទាំងអស់ទៅ?
តាមពិត អង្គការ Freedom House គាំទ្រដល់គោលការណ៍នៃច្បាប់តែមួយសម្រាប់ទាំងអស់គ្នា ពេញមួយពិភពលោក ដូចពាក្យថា «ទំហំមួយពាក់ត្រូវទាំងអស់គ្នា» ដែលនេះមិនមែនជាលក្ខណៈអាមេរិក ទាល់តែសោះ ដោយបញ្ចេញអាកប្បកិរិយាជាអ្នក ការពារសេរីភាពសារព័ត៌មានតាំងពី Tokyo ដល់ San Francisco តាំងពីតំបន់អាកតិច ដល់អង់តាទិច តាំងពីប្រទេសចិន ដល់មជ្ឈិមបូព៌ា ដល់អឺរ៉ុប និងដល់ អាមេរិក។ អាកប្បកិរិយានេះ មិនស្រប ទាំងស្រុងជាមួយនឹងស្មារតី នៃសេចក្តីសម្រេចមហាសន្និបាតអង្គការ សហប្រជាជាតិឆ្នាំ១៩៩៣ «ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត និងគាំទ្រសេរីភាពនៃសារព័ត៌មានទូទាំងពិភពលោក»។ ការពិត និងសច្ចធម៌ គឺថាប្រជាជនក្រីក្រ រដ្ឋាភិបាលក្រីក្រ ប្រទេសក្រីក្រ ចង់បានប្រភេទនៃ «សេរីភាពជាសកល» ច្រើនជាងមនុស្សទាំងអស់ដែលនៅ ឬជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអង្គការ Freedom House។ តើអង្គការ Freedom House បានឃើញនូវផលប៉ះពាល់ទេ ពេលនេះ? ហេតុអ្វីអង្គការ Freedom House គ្រាន់តែគាំទ្រ «សេរីភាព ជាសកល» ដល់ប្រទេសដាច់ៗដោយឡែកពីគ្នាតែប៉ុណ្ណោះ ហើយហេតុអ្វីមិនជម្រុញ «សេរីភាពជាសកល» ទូទាំងសកលលោក ទៅវិញទៅ? អង្គការ Freedom House មានចម្លើយ៖ អាកប្បកិរិយាពុតត្បុត និងបំរើផលប្រយោជន៍ខ្លួនឯង។ មានឧទាហរណ៍មួយ នៃរបាយការណ៍សង្ខេបស្តីពីសេរីភាពសារព័ត៌មានឆ្នាំ ២០១៣ នៃអង្គការ Freedom House នេះ បាននិយាយថា៖ «នេះ គឺជាឆ្នាំទី៧ជាប់ៗគ្នាហើយ ដែល សេរីភាពក្នុងពិភពលោក បានបង្ហាញការធ្លាក់ចុះជាងការកើនឡើងទូទាំងពិភពលោក។ អាចជាកំហុសរបស់ អង្គការ Freedom House!»។ ខ្ញុំអាចមើលឃើញថាតើ ថ្នាក់ដឹកនាំនៃអង្គការ Freedom House គ្រវីក្បាល តតាត់ ហើយដកដង្ហើមធំទៀតផង។ ខ្ញុំត្រូវនិយាយថា វាគឺជាការហួសពេលយូរមកហើយ សម្រាប់ Freedom House ធ្វើស្វ័យទិតៀន។
នៅទិវាសេរីភាពសារព័ត៌មាន ថ្ងៃទី៣ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៣ ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ លោក James Heenan ដែលជាតំណាងរបស់ឧត្តមស្នងការអង្គការ សហប្រជាជាតិសម្រាប់សិទ្ធិមនុស្សក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលការពិតគឺថាគាត់មិនតំណាងឱ្យប្រទេសណានោះទេ ប៉ុន្តែគឺជាតំណាងឱ្យស្ថាប័នអន្តរជាតិមួយដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ នោះ គាត់មិនខុសគ្នាពីមនុស្សរបស់អង្គការ Freedom House ទេ។ គាត់គាំទ្រសេរីភាពសារព័ត៌មានជាសកល ទុកជានីតិច្បាប់មួយរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ហើយគាត់កំពុងតែប្រឹងប្រែងដាក់នីតិច្បាប់មួយនេះ មកលើ ប្រទេសកម្ពុជាតាមគ្រប់មធ្យោបាយ។ គាត់មិនមែនជាមនុស្សទី១ទេ ប៉ុន្តែក៏មិនមែនជាមនុស្សចុងក្រោយដែរ។ នេះ គឺជាប្រភពដើមនៃជម្លោះទាំងអស់ ដែលបណ្តាលឱ្យមានជនរងគ្រោះដែលមិនគួរមានក្នុងចំណោមអ្នក សារព័ត៌មានមួយចំនួនក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
អង្គការ Freedom House គួរសួរទៅដល់អ្នកសារព័ត៌មាននៅឯសារព័ត៌មាន The Cambodia Daily, The Phnom Penh Post, Kyodo News, សារព័ត៌មានភាសាខ្មែរក្នុងស្រុកជា ច្រើនទៀត ថាតើហេតុអ្វី បានជាពួកគេនៅតែបន្តធ្វើការងារពួកគេ ប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិត យកចិត្តទុក ដាក់ថែរក្សាគ្រួសារ សង្គម និង «ពិភពលោក» របស់ពួកគេ។ ពួកគេ គឺជាអ្នកដែលទទួលការប្រមាថដោយអង្គការ Freedom House ។ ពួកគេ គឺជាមនុស្សដែលគួរឱ្យគោរព ដែលជាអ្នកមិនអនុញ្ញាត្តិឱ្យមានការរំលោភបំពានណាមួយ ដោយរដ្ឋាភិបាល ណានោះទេ ប៉ុន្តែពួកគេបំពេញការងារខ្លួននៅក្នុងច្បាប់ មិនមែនជាមួយនឹងប្រភេទសេរីភាពជាសកល ក្នុងគំនិត ពួកគេទេ។ អង្គការ Freedom House គិតស្រមៃថា អ្នកសារព័ត៌មានទាំងអស់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺទាបជាង មនុស្សទៅទៀត ហើយដែលសុទ្ធតែជាមនុស្សទម្លាក់ខ្លួនរបស់ពួកគេឱ្យ ទទួលយកនូវសម្ពាធដោយរដ្ឋាភិបាល។
ទាំងអង្គការ Freedom House និងលោក James Heenan គួរគិតពិចារណាទៅលើការសង្កេត ដែលធ្វើឡើងដោយលោក ប៉ែន បូណា (មិនមែនជាបងប្អូនសាច់ញ្ញាតិរបស់ខ្ញុំទេ) នៃវិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិ (RFI) ដែលឆ្លាតវៃចៀសវាងមិនដាក់បញ្ចូលអ្នកសារព័ត៌មានទាំងអស់ក្នុង ប្រភេទតែមួយ ដោយនិយាយថា៖ ក្នុងប្រទេស កម្ពុជា មានអ្នកសារព័ត៌មានចំនួនបីក្រុម ទី១ គឺក្រុមដែលផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានដោយទទួលយកការកំណត់ ព្រំដែនមួយនៅក្រោមសម្ពាធ ហើយក្រុមនេះកម្រនឹងជួបបញ្ហាណាស់ ទី២ គឺក្រុមដែលឯករាជ្យ ប៉ុន្តែអនុវត្តន៍ តាមច្បាប់ និងក្រមប្រតិបត្តិ ហើយអនុវត្តន៍ការងារប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈ ហើយក្រុមនេះនៅឆ្ងាយពីបញ្ហា និង ទី៣ គឺក្រុមដែលមិនរវល់ជាមួយនឹងក្រមប្រតិបត្តិវិជ្ជាជីវៈ ហើយដើរតួជាអ្នកតស៊ូមតិផ្នែកនយោបាយ ហើយ ក្រុមនេះងាយទទួលរងគ្រោះ និងទំនងជាជួបនូវបញ្ហា។
ថ្ងៃសុក្រកន្លងទៅនេះ ខ្ញុំបានជួបមិត្តភ័ក្រកម្ពុជារបស់ខ្ញុំម្នាក់ ដែលស្គាល់គ្នាប្រហែល២០ឆ្នាំ ហើយ។ គាត់បាននិយាយថា ក្នុងនាមជាបុគ្គលមួយរូប ប្រជាជនអាមេរិក និងប្រជាជនអាមេរិកដែលមានសញ្ជាតិដើម កម្ពុជា គឺមិនគួរឱ្យទុកចិត្តនោះទេ។ ពួកគេចង់បានផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនត្រូវបានផលប្រយោជន៍នោះ ដឹកមុខ ហើយឱ្យផលប្រយោជន៍ទាំងនោះគ្រប់គ្រងបានទៀត ហើយថែមទាំងមិនបានគិតអ្វីបន្តិចសោះអំពីផល វិបាក និងផលវិបាកដែលអាចកើតឡើងដោយអចេតនា ដែលអាចធ្លាក់ទៅលើប្រជាជនដទៃទៀត ជាពិសេស ប្រជាជនក្នុងស្រុក។ ឥឡូវដល់យករឿងនេះមកគិត រឿងនេះ ឆ្លុះបញ្ចាំងយ៉ាងពិតប្រាកដ អំពីអ្វីទៅជាអង្គការ Freedom House ហើយអ្នកណាទៅគឺលោក James Heenan នោះ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំត្រូវតែកែតម្រូវទស្សនៈ ជ្រុលនិយមរបស់មិត្តខ្ញុំ ដោយប្រាប់ទៅគាត់ថា ពិតទៅក៏មានប្រជាជានអាមេរិក និងប្រជាជនអាមេរិក ដែល មានសញ្ជាតិដើមកម្ពុជាជាច្រើនដែរ ដែលមានសន្តានចិត្តសប្បុរសដែរ។
ថ្ងៃទី ៧ ខែ ឧសភា ឆ្នាំ២០១៣
សាស្ត្រចារ្យ ប៉ែន ងឿន
ទីប្រឹក្សាសកលវិទ្យាល័យពុទ្ធិសាស្ត្រ ភ្នំពេញ កម្ពុជា
pngoeun@puthisastra.edu.kh
