NDI ឆ្លាតណាស់ដែលប្រើឃ្លាថា «សវនកម្មលើការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ឆ្នាំ ២០១៣»។ ពាក្យថា «សវនកម្ម» ផ្ទាល់ បង្កប់នូវអត្ថន័យស្តង់ដារក្រមសីលធម៌ខ្ពស់ ដោយមានសវនករមាន សមត្ថភាព និងមានការទទួលស្គាល់ ដើម្បីអនុវត្តន៍ការធ្វើសវនកម្ម និងការចែករំលែកលទ្ធផលសវនកម្ម ជាមួយនឹងស្ថាប័នដែលត្រូវបានធ្វើសវនកម្ម ដែលអាចឱ្យស្ថាប័នដែលត្រូវបានគេធ្វើសវនកម្មនេះ ឆ្លើយតប និងបង្ហាញភ័ស្តុតាងដើម្បីជម្រះនូវស្ថានភាពដែលគួរឱ្យសង្ស័យទាំងអស់ មុនពេលដែលចេញផ្សាយរបាយ ការណ៍សវនកម្មនោះ។
ខ្ញុំប្រាថ្នាថា NDI នឹងចែករំលែក «ដំណើរការសវនកម្ម»របស់ខ្លួនជាមួយនឹងសាធារណជន ដើម្បី ឱ្យមានការពិនិត្យពិច័យ មុនពេល NDI សម្តែង និងបង្ហាញនូវភាពក្រអើតក្រទម ជាមួយនឹងវិធីសាស្ត្រ «វាយប្រហារទៅវិញគ្រប់ពេលវេលា» ដែលបានត្រូវគេស្គាល់ច្បាស់នោះ តាមការវាយប្រហារខ្លាំងៗទៅ លើអ្នកដទៃថា «មិនយល់ដំណើរការសវនកម្ម» របស់ NDI។ ខ្ញុំនឹងពិនិត្យទៅលើលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យដែល បានបង្កើតឡើងនៃដំណើរការសវនកម្មរបស់ NDI ដើម្បីភាពអាចជឿទុកចិត្តបាន និងគុណភាពដែល ទទួលយកបាន។ ខ្ញុំជឿថាខ្ញុំមានសិទ្ធិចោទសួរដោយហេតុថា ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មាន របស់គ.ជ.ប. ទៅកាន់សាធារណជន បានបង្កើនការចោទប្រកាន់ទៅលើ គ.ជ.ប. ពីសំណាក់ NDI ថា «គ.ជ.ប. មិនបានយល់អំពីខ្លឹមសារនៃរបាយការណ៍រិៈគន់ និងដំណើរការសវនកម្មនោះទេ» ដូចដែលបាន ធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍ដោយសារព័ត៌មាន The Cambodia Daily នៅថ្ងៃទី២៥ ខែ មីនា ឆ្នាំ២០១៣ ទៅជាករណីមួយដ៏គួរចាប់អារម្មណ៍ថា «នរណាត្រូវ ហើយនរណាខុស?» ហើយថា សាធារណជនអាច ទទួលបានការយល់ដឹងយ៉ាងច្រើនពីការប្រឈមុខដាក់គ្នានៃអ្នកខ្លាំង ទាំងពីរ។ ខ្ញុំក៍បានដឹងដែរថា គ.ជ.ប. នៅល្ងាចថ្ងៃទី ២១ ខែ មីនា ឆ្នាំ២០១៣ បានស្នើរឱ្យ NDI ផ្ញើរទិន្នន័យ (ខ្លះ) ហើយដែលខ្ញុំមិនស្ថិតក្នុង ស្ថានភាពដែលត្រូវដឹងថា តើទិន្នន័យទាំងនោះ ត្រូវបានផ្តល់ឱ្យដោយ NDI និងទទួលបានដោយគ.ជ.ប. ដែរឬអត់។
ម្យ៉ាងវិញទៀត ប្រសិនបើលទ្ធផលនៃរបាយការណ៍សវនកម្មរបស់ NDI នេះ មានបំណងផ្តល់ការ គាំទ្រជាចុងក្រោយដល់ សម រង្ស៊ី ដើម្បីវាយប្រហារកម្ពុជា ក្រោយពី Subedi និង Comfrel បានបរាជ័យ នោះ អញ្ចឹងការប៉ុនប៉ងនេះ គឺមិនអត់ប្រយោជន៍នោះទេ។ សមាជិកខ្លះនៃសភាសហភាពអឺរ៉ុប និងអ្នក នយោបាយ មួយចំនួននៅក្នុងប្រទេសដទៃមួយចំនួន បានដឹងថា សម រង្ស៊ី បានស្លរតួរលេខ «១៧%នៃ អ្នកគ្មានសិទ្ធិបោះឆ្នោត» កាលពីខែ កុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១២ ហើយបន្ទាប់មកគាត់បានស្លរតួរលេខ «អ្នកបោះ ឆ្នោតប្រឌិត ១០%» នៅក្នុងខែ មករា ឆ្នាំ២០១៣ ដើម្បីបង្កើតការភាន់ច្រឡំថា គណបក្សប្រឆាំង «ត្រូវ បានព្យារករណ៍ ថានឹងឈ្នះក្នុងការបោះឆ្នោតខែ កក្កដា ឆ្នាំ២០១៣» នៅពេលដែលបូកបន្ថែម ៣១% នៃ សន្លឹកឆ្នោតដែលគណបក្សប្រឆាំងបានទទួលក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់ កន្លងមក។
វាហាក់ដូចជាមានន័យថា NDI គិតថា គឺនៅតែអាចទៅរួចដើម្បីជួយសង្គ្រោះ សម រង្ស៊ី ហើយមិន ឱ្យ «ការវិនិយោគ» របស់គេក្លាយជាឥតប្រយោជន៍ ដោយគ្មានការតស៊ូដ៏ខ្លាំងក្លាដល់នាទីចុងក្រោយ ទោះ បីជា សម រង្ស៊ី ខ្លួនគាត់ផ្ទាល់បានបោះកន្សែងសចូលទៅក្នុងសង្វៀនទៅហើយក៏ដោយ ដោយបាននិយាយ ថ្មីៗនេះថា វាមិនសំខាន់សម្រាប់គាត់ក្នុងការត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីចូលរួមការបោះឆ្នោតជាតិខាង មុខនេះទេ។
សម្រាប់ សម រង្ស៊ី «សវនកម្ម» ដោយ NDI ដែល សម រង្ស៊ី ខ្លួនគាត់ បានហៅថា «ការចោទសួរ ស្វែងយល់» ប្រហែលជាសម្រាប់ហេតុផលអ្វីមួយចំនួននោះ បានផ្តល់ដល់ សម រង្ស៊ី នៅដង្ហើមចុងក្រោម ថ្មីមួយទៀត ដើម្បីប្រមាថដល់ពិភពលោកទាំងមូល ជាពិសេសអ្នកគាំទ្របរទេសរបស់គាត់ថា ពិតជាល្ងង់ ខ្លៅដែលពិភពលោកទាំងមូលនៅតែរក្សាទំនាក់ទំនងការទូត វប្បធម៌ និងពាណិជ្ជកម្ម អស់រយៈពេលរាប់ ទសវត្សរ៍ជាមួយប្រទេសមួយដែល «គ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋាភិបាលមិនស្របច្បាប់» ដែល នេះជាពាក្យសម្តី សម រង្ស៊ី ជាមួយនឹងការអំពាវនាវដ៏សាហាវយង់ឃ្នងរបស់គាត់ឱ្យ «សហគមន៍អន្តរជាតិដុតស្ពានទំនាក់ ទំនងជាមួយកម្ពុជាចោល»។ ការប្រមាថនេះ នឹងឡងទៅដល់គាត់វិញ។ គឺ សម រង្ស៊ី កំពុងតែដុតស្ពាន ខ្លួនគាត់ចោលហើយ។
តួរលេខ NDI ដែលត្រូវបានធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍ដោយសារព័ត៌មាន The Cambodia Daily បានបង្កឱ្យមានចម្ងល់តាំងពីដំបូងដោយ គ.ជ.ប នឹងបន្តឱ្យមានចម្ងល់ពីសំណាក់សាធារណៈជនថែមទៀត ប្រសិនបើ NDI មិនពន្យល់បង្ហាញឱ្យទាន់ពេលវេលាអំពី «ដំណើរការសវនកម្ម» របស់ខ្លួន និងមិនចែករំលែក «ទិន្នន័យ» ដែលត្រូវការ និងស្នើរសុំដោយ គ.ជ.ប ដើម្បីធ្វើការបញ្ជាក់។
ប្រសិនបើ NDI មិនស្អាតស្អំនោះទេ តួរលេខជាក់លាក់ចំនួនពីរនៃ «លទ្ធផលសវនកម្មរបស់ NDI» ដែលនោះគឺ «១ក្នុង១០» និង «៩%» នឹងត្រូវបានមើលឃើញថា ត្រូវបានបង្កើតឡើង ដើម្បីផ្តល់ឱ្យ សម រង្ស៊ី នូវឱកាសក្នុងដៃមួយសម្រាប់ សម រង្ស៊ី គិតឃើញនូវសមីការល្បែងលទ្ធផលសរុបសូន្យ (zero-sum game) ថ្មីពីរ និងធម្មតាបំផុត ប៉ុន្តែមិនសមហេតុផល ដោយដកចេញ ២០% ពីគណបក្សប្រជាជន ហើយ យក២០% ទៅឱ្យគណបក្សប្រឆាំង ដើម្បីឱ្យឈានដល់ «ការព្យារករណ៍» មួយដែលថា គណបក្សប្រឆាំង នឹងឈ្នះ ៥៧% ហើយគណបក្សប្រជាជននឹងឈ្នះតែ ៤៣% ក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិខែ កក្កដា ខាងមុននេះ។
រហូតមកដល់ពេលនេះ ខ្សែច្រវ៉ាក់មួយខ្សែដែលបិទមុខជារង្វង់មួយ ឬខ្សែច្រវ៉ាក់បិទជិតមួយ ត្រូវបានបង្កើតឡើង ដែលនូវក្នុងនោះ កងច្រវ៉ាក់នីមួយៗ ជួយដល់កងដទៃទៀត និងរស់ដោយសារ កង ដទៃ។ ហើយមកទល់ពេលនេះ កងដែលគេស្គាល់ទាំងបួនគឺ៖ Suriya Subedi Comfrel NDI ជាមួយនឹង NICFEC និង CAS ហើយនិង សម រង្ស៊ី។ ភាពជាប់ពាក់ព័ន្ធរបស់ សម រង្ស៊ី ក្នុងបញ្ហា នយោបាយកម្ពុជា មិនពឹងផ្អែកលើ Suriya Subedi Comfrel NDI ជាមួយនឹង NICFEC និង CAS ទេ ប៉ុន្តែពឹងផ្អែកលើឆន្ទៈប្រជាជនកម្ពុជាដែលមានបំណងចង់រស់នៅក្នុង សន្តិភាព សុខុដុមរមនា ជាមួយនឹងការរីកចំរើនសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម។ តើនរណា ឬអង្គការណា នឹងទៅជាកងច្រវ៉ាក់ ដែលគេនឹងស្គាល់ជា បន្ទាប់ទៀតនៃប្រព័ន្ធដ៏អសោចកេរ្តិ៍ឈ្មោះនេះ?
ថ្ងៃទី០៤ ខែ មីនា ឆ្នាំ២០១៣
សាស្ត្រាចារ្យ ប៉ែន ងឿន
ទីប្រឹក្សាសកលវិទ្យាល័យពុទ្ធិសាស្ត្រ ភ្នំពេញ កម្ពុជា
pngoeun@puthisastra.edu.kh