ថ្ងៃទី ១០ ខែ តុលា ឆ្នាំ២០១១
លោក សត្យា រក្ស
សំណួរ៖ ដោយហេតុថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ
មួយចំនួនខ្លះក៏លោកមិនទាន់បានច្បាស់
ហើយមួយវិញទៀតគឺសម្រាប់គណបក្សប្រឆាំងនៅកម្ពុជា
ដែលជាអ្នកនយោបាយគ្មានគុណសម្បត្តិចំពោះប្រទេសជាតិ
កំពុងតែប្រើប្រាស់អត្ថន័យនៃរបបនយោបាយនេះ
គឺប្រាស់ចាកទៅទៅនឹងការពិត
ជាពិសេសប្រាស់ចាកនឹងខ្លឹមសារនៃវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ
ដែលត្រូវបានកត់ត្រា និងត្រូវបានស្រាវជ្រាវ
ដោយអ្នកប្រាជ្ញខាងវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ
និងក្នុងន័យមួយដែលគណបក្សប្រឆាំងពន្យល់ ដើម្បីទាញយកផលចំណេញ
ឬក៏បង្កប់ទៅដោយពិសពុល
ពោលគឺបង្កប់ទៅដោយភាពទុច្ចរិតទៅក្នុងនិយមន័យនៃរបបនយោបាយ។
ជាក់ស្តែងគឺបងប្អូនរួមជាតិ លោកតា លោកយាយ
ដែលរស់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាជ្រាបហើយថា
គណបក្សប្រឆាំងគឺគេតែងតែប្រៀបធៀបរបបនយោបាយ
ពីរបបមួយទៅរបបមួយ ថារបបនេះប្រសើរ ថារបបនេះអន់
របបនេះឃោរឃៅ ។ល។ សូមលោកបណ្ឌិតបង្ហាញជូនពីនិយមន័យនៃរបបនយោបាយ
ហើយចែកចេញជាប៉ុន្មានប្រភេទ ប៉ុន្មានបែបដែរទៅ?
លោកបណ្ឌិត ឈុន ណារ៉េត
ចម្លើយ៖ យើងដឹងហើយថាជីវិតរបស់យើងរីកចំរើន អភិវឌ្ឍន៍
មិនអភិវឌ្ឍន៍ គឺអាស្រ័យនឹងនយោបាយ។
យើងមិនអាចរស់នៅឆ្ងាយពីនយោបាយបានទេ
មានតែនយោបាយទេដែលធ្វើឲ្យសង្គមជាតិអភិវឌ្ឍជឿនលឿន
ស្គាល់នូវសុភមង្គល និងវិបុលភាព។
អញ្ចឹងចេញពីចំណុចនេះខ្ញុំចង់បំភ្លឺពាក្យថា របបនយោបាយ។
ខ្ញុំសុំលើកយកអត្ថន័យពីរ ទី១ អត្ថន័យផ្នែកច្បាប់ ទី២
អត្ថន័យផ្នែកនយោបាយ។ ពាក្យថា របប នៅក្នុងន័យច្បាប់បានន័យថា
ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រង ។ ខ្ញុំលើកឧទាហរណ៍ គេប្រើពាក្យថា
ប្រព័ន្ធគតិយុត្តិ បានន័យថាប្រព័ន្ធច្បាប់គ្រប់គ្រងនេះឯង។
ឧទាហរណ៍ថា របបប្រធានាធិបតីនិយម
គេចង់និយាយពីប្រព័ន្ធនយោបាយគ្រប់គ្រងបែបប្រធានាធិបតីនិយម
អញ្ចឹងនេះជាអត្ថន័យផ្លូវច្បាប់។
ចំណែកអត្ថន័យផ្លូវនយោបាយវិញពាក្យថា របបនេះគេចង់សំដៅទៅលើ
ឥរិយាបថនៃការដឹកនាំ តើឥរិយាបថហ្នឹងវាទន់ភ្លន់
ឬក៏មិនទន់ភ្លន់។ បើសិនឥរិយាបថដឹកនាំទន់ភ្លន់ គេឲ្យឈ្មោះថា
របបប្រជាធិបតេយ្យ តែបើឥរិយាបថដឹកនាំទៅមិនទន់ភ្លន់
គេឲ្យឈ្មោះថា របបមិនមែនប្រជាធិបតេយ្យ ឬមួយយើងប្រើពាក្យថា
Entire democracy regime ហើយពាក្យរបបនយោបាយនេះ
បច្ចុប្បន្នគឺប្រជាជន
ឬក៏បញ្ញវន្តមានការប្រើប្រាស់ច្រឡំគ្នាទៅនឹងអត្ថន័យច្បាប់។
ថ្ងៃនេះខ្ញុំចង់បកស្រាយថា
របបនយោបាយគេបែងចែកជាបីប្រភេទធំៗនៅលើពិភពលោក ។ ប្រភេទទី១
របបប្រជាធិបតេយ្យ ប្រភេទទី២ របបកុំម្មុយនីស្តផ្តាច់ការ
ប្រភេទទី៣ គឺរបបអាជ្ញាប្រឹក្ស ។ អាជ្ញាប្រឹក្សបានន័យថា
របបចម្រុះរវាងប្រជាធិបតេយ្យ បូកនិងកុំម្មុយនីស្តផ្តាច់ការ
វាបង្កើតឡើងចេញជារបបអាជ្ញាប្រឹក្សនេះឯង
ឬក៏យើងហៅម្យ៉ាងទៀតថា របបចម្រុះ។
លោក សត្យា រក្ស
សំណួរ៖ បច្ចុប្បន្នព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាយើង
ប្រកាន់យកនូវរបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ប៉ុន្តែអត្ថន័យ
និងខ្លឹមសារនេះសម្រាប់គណបក្សប្រឆាំងគឺគេបានអះអាងថា
អ្វីដែលព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
ដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាប្រកាន់យករបប
ប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស គឺគណបក្សប្រឆាំងគេថា មិនខុសពីរបបប៉ុល
ពត ទេ នេះជាការលើកឡើងរបស់លោក កឹម សុខា ក្តី
ការលើកឡើងរបស់លោក សម រង្ស៊ី ក្តី គឺគាត់អះអាងបែបនេះ។
សម្រាប់បញ្ហានេះខ្ញុំសុំឲ្យលោកបណ្ឌិតជួយបញ្ជាក់ថា
តើប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ដែលរាជរដ្ឋាភិបាល
ដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់យើងកំពុងតែប្រតិបត្តិនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ
តើវាមានលក្ខណៈដូចគ្នា ឬក៏ខុសគ្នា ទៅនឹងប្រជាធិបតេយ្យបែប ប៉ុល
ពត យ៉ាងណា?
លោកបណ្ឌិត ឈុន ណារ៉េត
ចម្លើយ៖ តាមពិតនៅក្នុងមាត្រា ៥១
ថ្មីនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឆ្នាំ១៩៩៣
យើងបានចែងច្បាស់ថា កម្ពុជាអនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស
ហើយចំណុចសំខាន់របស់សេរីពហុបក្សគឺ ទី១ មានការបែងចែកអំណាច ទី២
គឺមានសិទ្ធិសេរីភាព
គេមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញក្នុងមាត្រាប្រហែលជាមាត្រា ៣០
ទៅដល់ មាត្រា ៥០ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺគេបានចែងពីសិទ្ធិសេរីភាព
ទី៣ គេនិយាយអំពីពហុភាព ទី៤ គេនិយាយអំពីនីតិរដ្ឋ។
អញ្ចឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចង្អុលបង្ហាញច្បាស់ នេះគឺជាខ្លឹមសារ
ជាអត្ថន័យ ជាគោលការណ៍របស់ប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។
យើងឃើញរូបភាពបច្ចុប្បន្ន មានពហុបក្សមែន យើងមាននីតិរដ្ឋ
បានន័យថា អ្វីៗត្រូវដឹកនាំទៅតាមច្បាប់
គ្រប់គ្រងទៅតាមច្បាប់មែន រឿងពុករលួយ
រឿងអ្វីផ្សេងចេញតាមផ្លូវច្បាប់ទាំងអស់ ។
អញ្ចឹងការបែងចែកអំណាច យើងមាននីតិបញ្ញត្តិ មាននីតិប្រតិបត្តិ
មានតុលាការ មានសិទ្ធិសេរីភាព មានសិទ្ធិមនុស្សគ្រប់គ្រាន់។
ចំណែកកុំម្មុយនីស្តវិញ ខ្ញុំលើកឧទាហរណ៍សម័យប៉ុលពត
គាត់ប្រើពាក្យហៅថា កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ
គាត់គ្រាន់តែយកពាក្យប្រជាធិបតេយ្យមកប្រើទេ
តែគាត់អត់យកអត្ថន័យខ្លឹមសារអ្វីទាំងអស់។ និយាយឲ្យចំទៅសម័យ
ប៉ុល ពត គឺគាត់យកមនោគមវិជ្ជា ឬ ក៏យកទស្សនៈទានរបស់ ស្តាលីន ឡេនីន
កាល់ម៉ាក្ស អង់ហ្គែល សុទ្ធតែពួកកុំម្មុយនីស្តទាំងអស់ ឬ
ក៏កុំម្មុយនីស្តបែប ម៉ៅ សេទុង អញ្ចឹងទៅ ។ ប៉ុល ពត
ប្រើពាក្យប្រជាធិបតេយ្យដែរតែយកគោលការណ៍ យកទ្រឹស្តី
យកមនោគមវិជ្ជា កុំម្មុយនីស្តយកមកអនុវត្ត។
យើងបច្ចុប្បន្នយើងប្រើពាក្យប្រជាធិបតេយ្យ យើងយកទ្រឹស្តីសេរី
ទ្រឹស្តីនីតិរដ្ឋ ទ្រឹស្តីរដ្ឋធម្មនុញ្ញទំនើបយកមកប្រើ។
អញ្ចឹងយើងឃើញថា រូបភាពពីរហ្នឹងខុសពីគ្នាដាច់ ។
អញ្ចឹងការនិយាយរបស់គណបក្សប្រឆាំង គឺគាត់អត់យល់អត្ថន័យខ្លឹមសារ
និងគោលការណ៍ទាំងអស់នេះទេ។
លោក សត្យា រក្ស
សំណួរ៖ បើតាមហេតុផលគណបក្សប្រឆាំង ជាពិសេសលោក សម រង្ស៊ី ក្តី លោក
កឹម សុខា ក្តី ដែលគាត់បង្ហាញហេតុផលថា ទៅជាកុំម្មុយនីស្តឬក៏បែប
ប៉ុល ពត គឺគាត់សង្កត់ធ្ងន់ទៅលើអញ្ចេះលោកបណ្ឌិត យើងឃើញហើយថា
ចាប់ពីការបោះឆ្នោតនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ មក
ហើយអាណត្តិបន្តបន្ទាប់មកយើងឃើញថា
គណបក្សនយោបាយនៅកម្ពុជាមានច្រើន រហូតទៅដល់ជាង ៥០ គណបក្ស
ហើយពីមួយអាណត្តិទៅមួយអាណត្តិ យើងឃើញថា
គណបក្សដែលបង្កើតកាន់តែបាត់បង់ទៅៗ
មានន័យថារំលាយបក្សចោលជានិច្ច
ឥឡូវរហូតយើងបោះឆ្នោតចុងគ្រោយនេះគឺអាណត្តិទី៤ នេះគឺនៅសល់តែ
១១ គណបក្សទេ អញ្ចឹងចាប់ពី ៥០ ជាងរហូតមកដល់ ១១
ហើយសម្រាប់អាណត្តិយើង ទី៥ ខាងមុខនេះប្រហែលជាអាចថយថែមទៀតផង
អញ្ចឹងការដែលគណបក្សប្រឆាំងធ្លាប់មានច្រើន ហើយឥឡូវមកសល់តិច
គឺគណបក្សកាន់តែបាត់បង់ពីការប្រកួតជាបន្តបន្ទាប់បែបនេះ
ដោយសារតែការអស់កំលាំងចិត្តរបស់គណបក្សប្រឆាំងផងនោះ
ទោះបីចិត្តគេថា នឹងចូលរួមប្រកួត
ប៉ុន្តែគេប្រកួតដោយអស់សង្ឃឹម ដោយសារគេដឹងថា
ខ្លួនគេនឹងគ្មានអ្នកគាំទ្រតទៅទៀតផងនោះ
ជាពិសេសប្រជាពលរដ្ឋលោកមិន
គាំទ្រអញ្ចឹងហើយទើបគណបក្សប្រឆាំងនិយាយថា នៅព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
ដែលប្រកាន់យករបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្សនេះកំពុងតែធ្វើដំណើរទៅ
រកឯកបក្ស។ ត្រង់ចំណុចនេះហើយ ដែលគណបក្សប្រឆាំងបានលើកឡើងថា
ជារបបកុំម្មុយនីស្តដូច ប៉ុលពតទៅវិញ ។ ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងបញ្ហានេះ
តើលោកបណ្ឌិតមានខ្លឹមសារអ្វី ដើម្បីពន្យល់ជូនជនរួមជាតិ?
លោកបណ្ឌិត ឈុន ណារ៉េត
ចម្លើយ៖ ពាក្យថាប្រជាធិបតេយ្យ គឺចាប់ពី ២ ទៅ គឺហៅថា ពហុបក្សហើយ
។ អញ្ចឹងពីមុនមានចាប់ពី ៥០ គណបក្ស ហើយឥឡូវថយមក ១១ គណបក្ស
ហើយក៏អាចថយទៅទៀតដែរ។ ចំណុចនេះ គឺឆ្លុះបញ្ចាំងលក្ខណៈ Elite
របស់ថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សតែម្តង ពីព្រោះកាលណាគ្មានលក្ខណៈ Elite
គឺយើងត្រូវរលាយដោយខ្លួនឯង
ពីព្រោះគ្មានការគាំទ្រពីប្រជាពលរដ្ឋ យើងនិយាយគេមិនជឿ។
ឧទាហរណ៍នៅសហរដ្ឋអាមេរិកមានគណបក្សនយោបាយច្រើន
ហេតុអ្វីបានជាប្រជាពលរដ្ឋគេមើលឃើញតែពីរ គឺ
គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ និងគណបក្សសាធារណៈរដ្ឋ
ពីព្រោះគណបក្សផ្សេងទៀតវាខ្សោយពេក គឺមានតែគណបក្សពីរនេះទេ
ទើបអាចប្រកួតប្រជែងគ្នាបាន។
ដូច្នោះនៅកម្ពុជាក៏អាចនិយាយបានថា នៅតែរបបប្រជាធិបតេយ្យដដែល
គឺមិនអាចឯកបក្សទេ ចុងក្រោយគឺនៅតែទ្វេបក្សដដែល
គឺគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សណាមួយទៅ។
នេះគឺនៅតែជារបបប្រជាធិបតេយ្យដដែល
គឺមិនមែនទៅជាដំណើរកុំម្មុយនីស្តនោះទេ។
ការនិយាយដូចគណបក្សប្រឆាំងគឺមិនត្រឹមត្រូវទេ
កុំម្មុយនីស្តគឺបានន័យថា
ឯកបក្សអ្វីៗគឺដឹកនាំដោយគណបក្សកុំម្មុយនីស្តសុទ្ធសាធ
ដោយយកទ្រឹស្តី ម៉ាក្សឡេនីន មកដឹកនាំ
មិនអាចឲ្យមានគណបក្សប្រឆាំងទេ
សូម្បីតែអ្នកនយោបាយនិយាយតាមចិញ្ចើមថ្នល់ក៏មិនឲ្យមានផង។
ចំណែកឯរូបភាពនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នគឺមិនដូច្នេះទេ។
ការលើកឡើងរបស់គណបក្សប្រឆាំងបែបនេះគឺគ្រាន់តែជាលេស
ឬជាគំនិតរវើរវាយរបស់គាត់និយាយឲ្យប្រជាពលរដ្ឋដែលមិនយល់
ពង្វក់ស្មារតីប្រជាពលរដ្ឋតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំជឿជាក់ថា
ប្រជាជនមិនជឿពាក្យសំដី និងមិនចាញ់បោកគាត់ទេ។
លោក សត្យា រក្ស
សំណួរ៖ សូមលោកបណ្ឌិតជួយពន្យល់អំពីពាក្យដែលថា របបផ្តាច់ការ ឬ
ហៅថា របបកុំម្មុយនីស្តផ្តាច់ការ ថាតើមានរូបរាង និងទម្រង់
សកម្មភាពបែបណាដែរទៅ?
លោកបណ្ឌិត ឈុន ណារ៉េត
ចម្លើយ៖ ដែលហៅថា របបផ្តាច់ការ ទី១
គឺមនោគមវិជ្ជាកុំម្មុយនីស្ត មនោគមវិជ្ជារបស់ ម៉ាក្សឡេនីន របស់
អង់ហ្គែល របស់ ហ្វ្រីខាណូស ។ មនោគមវិជ្ជាផ្តាច់ការនេះ
គឺមានការគាបសង្កត់នូវសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ
ហើយការដឹកនាំគឺធ្វើតាមបែបបង្ខំមនុស្សឲ្យធ្វើ
រួមទាំងការគាបសង្កត់ទៅដល់សេរីភាពនៃការរស់នៅ ទាំងផ្នែកនយោបាយ
ទាំងផ្នែកសន្តិសុខ សុវត្ថិភាព ។ល។ គឺគ្មានទាំងអស់
សូម្បីតែមនោសញ្ចេតនាក្នុងការរស់នៅរបស់មនុស្សក៏គ្មានដែរ។
អ្វីៗគឺជាកម្មសិទ្ធិទាំងអស់របស់រដ្ឋ
យើងមិនអាចរស់នៅដាច់តែឯងបានទេ
គឺអ្វីៗត្រូវតែរស់នៅជារបៀបរួមគ្នាទាំងអស់។
របបកុំម្មុយនីស្តគឺគេធ្វើការតាមសមត្ថភាព ទទួលផលដូចៗគ្នា
និងមិនឲ្យមានគណបក្សប្រឆាំងដាច់ខាត
បើកាលណាមានគណបក្សប្រឆាំងគឺត្រូវកំទេច
ដោយប្រើពាក្យមួយគួរខ្លាចគឺ «ជីកស្មៅត្រូវជីកទាំងឬស»
នេះហើយជាទស្សនៈទានរបស់កុំម្មុយនីស្ត ឬជាទស្សនៈទានរបស់លោក
ម៉ាកសេឡូនី ដែលនិយាយថា «សូវសម្លាប់ច្រឡំ ប្រសើរជាងលែងខុស» ។
ឧទាហរណ៍ដូចទួលស្លែងអញ្ចឹង អ្នកណាដែលចូលហើយ
គឺត្រូវស្លាប់ទាំងអស់។
ម្យ៉ាងទៀតក្នុងរបបកុំម្មុយនីស្តគឺគ្មានការបោះឆ្នោតទេ
បើមានគឺអសកល ហើយការហូបចុកក៏រួមគ្នាដែរ អ្វីៗគឺរួមទាំងអស់
នេះហើយជាលទ្ធិផ្តាច់ការ។
លោក សត្យា រក្ស
សំណួរ៖ បច្ចុប្បន្នគណបក្សប្រឆាំងតែងតែទន្ទេញនូវពាក្យថា
កុំម្មុយនីស្តៗ អញ្ចឹងតើលោកបណ្ឌិតអាចជម្រាបជូនបានទេ
អំពីការវិវត្តខាងផ្នែកសេរីភាព សិទ្ធិមនុស្ស នៅកម្ពុជា
ជាពិសេសសេរីភាពខាងនយោបាយ
តើមានការវិវត្តបែបណាសម្រាប់កម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន?
លោកបណ្ឌិត ឈុន ណារ៉េត
ចម្លើយ៖ បច្ចុប្បន្នកម្ពុជាបានទទួលយកនូវច្បាប់ស្តីពី
កត្តិកាសញ្ញាអន្តរជាតិ ស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស
ដោយបានបញ្ចូលទៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដោយពេលបច្ចុប្បន្ននេះ
យើងបានបង្កើតឲ្យមានអង្គការ សមាគម ក្រៅរដ្ឋាភិបាល
និងអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស
ដែលជាស្ថាប័នគោរពសិទ្ធិមនុស្សថ្នាក់ជាតិទៀតផង។
ដូច្នេះសិទ្ធិមនុស្សនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះកំពុងតែមានការរីកលូត
លាស់ជាលំដាប់ ។
ជាក់ស្តែងបច្ចុប្បន្នអង្គការសង្គមស៊ីវិលគឺមានច្រើនណាស់
ហើយរាជរដ្ឋាភិបាលកំពុងតែរៀបចំច្បាប់គ្រប់គ្រងអង្គការសង្គមស៊ីវិល
ហើយនេះក៏បង្ហាញនូវលក្ខណៈសិទ្ធិមនុស្សផងដែរ ។
ដូច្នេះសិទ្ធិមនុស្សក៏ត្រូវតែគ្រប់គ្រងដោយច្បាប់ផងដែរ
មិនចេះតែធ្វើអ្វីបានតាមចិត្តនោះទេ
ពីព្រោះនៅក្នុងរដ្ឋគឺត្រូវតែមានច្បាប់គ្រប់គ្រង
អញ្ចឹងសិទ្ធិមនុស្ស ក៏ត្រូវស្ថិតនៅក្នុងច្បាប់នោះផងដែរ។
ចំណែកឯគណបក្សប្រឆាំងបែរជាគិតថា មនុស្សកើតឡើងមានសិទ្ធិសេរីភាព
ដូចសត្វអញ្ចឹងដែរ
ហើយរស់នៅក្នុងរដ្ឋក៏ត្រូវធ្វើរបៀបនោះដែរគឺមិនអាចធ្វើទៅ
រួចនោះទេ
តែកាលណារស់នៅក្នុងរដ្ឋគឺត្រូវតែមានច្បាប់គ្រប់គ្រងហើយសិទ្ធិ
សេរីភាពក៏ត្រូវកំណត់នៅក្នុងច្បាប់នោះដែរ។
បច្ចុប្បន្នយើងដើរតាមមនោគមវិជ្ជាសេរី
ដូច្នេះយើងមានសិទ្ធិទូលំទូលាយ។ ឧទាហរណ៍ យើងមានវិទ្យុ
ទូរទស្សន៍ជាច្រើន ដែលផ្សព្វផ្សាយអំពីសិទ្ធិមនុស្ស
អំពីការបញ្ចេញយោបល់ និងមានកាសែត និងព័ត៌មានតាម អ៊ីនធើណេត ។ល។
យើងអាចបង្កើតគណបក្ស អាចបង្កើតអង្គការផ្សេងៗ
ដើម្បីចូលរួមគ្រប់វិស័យទាំងអស់
នេះហើយដែលបញ្ចាក់អំពីសិទ្ធិមនុស្ស ។ការទៅចូលរួមបោះឆ្នោត
ក៏ជាសិទ្ធិមួយដែរក្នុងការជ្រើសរើសតំណាងរបស់ខ្លួន។
អញ្ចឹងបច្ចុប្បន្ននេះប្រជាជនយើងមានសិទ្ធិសេរីភាពពេលលេញ។
មតិលោក សត្យា រក្ស ៖
ខ្ញុំ
សូមឲ្យបងប្អូនប្រជាពលរដ្ឋយើងធ្វើការថ្លឹងថ្លែងនូវអ្វីដែល
លោកបណ្ឌិត បានលើកឡើងយកមកពន្យល់
និងអ្វីដែលគណបក្សប្រឆាំងបានចោទប្រកាន់។
គណបក្សប្រឆាំងនៅកម្ពុជាគឺជាគណបក្សដែលប្រឆាំងផ្កាប់មុខជាមួយ
រដ្ឋាភិបាល ពួកគាត់កំពុងតែធ្វើសកម្មភាពដោយសេរី
និងហួសពីព្រំដែននៃការកំណត់របស់ច្បាប់ទៅទៀត។
ពួកគាត់បានធ្វើយុទ្ធនាការវាយប្រហារទៅលើរាជរដ្ឋាភិបាល
រួមជាមួយការប្រឌិតនូវអ្វីដែលមិនពិត
ដើម្បីទម្លាក់កំហុសមកលើរដ្ឋាភិបាលថែមទៀត ហើយអាជ្ញាធរ
និងសមត្ថកិច្ចមិនដែលទៅចាប់ទៅចង
ឬដាក់ទណ្ឌកម្មទៅលើគណបក្សប្រឆាំង ជាពិសេសលោក កឹម សុខា
និងបននយោបាយរបស់គាត់ទេ។
សកម្មភាពរបស់ពួកគាត់នេះបញ្ជាក់ពីសេរីភាពរបស់ពួកគាត់កំពុងទទួល
បាន។ សកម្មភាពរបស់កឹម សុខា និង របស់ សម រង្ស៊ី
ដូចបច្ចុប្បន្ននេះប្រសិនបើនៅក្នុងកំឡុងឆ្នាំ ១៩៧៧ ១៩៧៨
ខ្ញុំជឿជាក់ថា កឹម សុខា ក្តី សម រង្ស៊ី
ក្តីគឺមិនអាចរស់រានមានជីវិត សូម្បីតែមួយនាទីបាននោះទេ
ពួកគាត់ប្រាកដជាស្លាប់បាត់ទៅហើយ
ដូច្នេះសូមបងប្អូនប្រជាពលរដ្ឋពិចារណា។
លោក សត្យា រក្ស
សំណួរ៖ ខ្ញុំសុំឲ្យលោកបណ្ឌិត បញ្ជាក់ថា តើរបបអាជ្ញាប្រឹក្ស មានទ្រង់ទ្រាយនឹងលក្ខណៈបែបណាដែរ?
លោកបណ្ឌិត ឈុន ណារ៉េត
ចម្លើយ៖ របបអាជ្ញាប្រឹក្ស
គឺហាក់ដូចជាពាក្យថ្មីសម្រាប់យើងទាំងអស់គ្នា យើងអាចហៅថា
របបចម្រុះ ពាក់កណ្តាលសេរី ពាក់កណ្តាលកុំម្មុយនីស្ត
គឺជារបបមួយដែលប្រព័ន្ធដឹកនាំនយោបាយរបស់គេប្រើប្រព័ន្ធ
កុំម្មុយនីស្ត អាចដឹកនាំដោយបក្សកុំម្មុយនីស្ត
អាចដឹកនាំដោយបុគ្គលម្នាក់ អាចដឹកនាំដោយមនុស្សមួយក្រុម
រីឯប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចគឺគេយកប្រព័ន្ធតាមបែបសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ
សេរីយកមកប្រើ។ ចំណែកសិទ្ធិសេរីភាពគឺគេផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាព
ឲ្យប្រជាពលរដ្ឋ
ប៉ុន្តែមិនមែនទូលំទូលាយទេគឺគេដកសិទ្ធិសេរីភាពផ្នែកនយោបាយមួយ
ចេញ ។
ម្យ៉ាងទៀតប្រព័ន្ធនេះគ្មានការបោះឆ្នោតដោយទូលំទូលាយទេ
នេះហើយជាប្រព័ន្ធអាជ្ញាប្រឹក្ស។ ខ្ញុំលើកឧទាហរណ៍នៅប្រទេស លីប៊ី
នៅ អ៊ីរ៉ាក់ កាលសម័យ សាដាំហ៊ូសេន គឺដឹកនាំដោយ សាដាំហ៊ូសេន
ផ្ទាល់ និងដឹកនាំដោយ ហ្គាដាហ្វី ផ្ទាល់តែម្តង
អញ្ចឹងគ្មានការបោះឆ្នោតទេ គឺគាត់កាន់អំណាចយូរណាស់
ប៉ុន្តែប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចរបស់គាត់គឺយកតាមសេដ្ឋកិច្ចផ្សារសេរី
ហើយគ្មានសិទ្ធិសេរីភាពខាងផ្នែកនយោបាយទេ
នេះហើយជាប្រព័ន្ធរបបអាជ្ញាប្រឹក្ស។ ឧទាហរណ៍មួយទៀតនៅប្រទេសចិន
អ្នកខ្លះនិយាយថា នៅប្រទេសចិនគឺដឹកនាំតាមបែបកុំម្មុយនីស្ត
តាមពិតប្រទេសចិន មិនមែនដឹកនាំតាមបែបកុំម្មុយនីស្តទេ
គឺដឹកនាំតាមរបបអាជ្ញាប្រឹក្ស។ នៅវៀតណាម ភូមា
គឺដឹកនាំដោយមនុស្សមួយក្រុម គឺក្រុមឧត្តមសេនីយ៍ ថាន់ស្វេ
ដែលបានកាន់អំណាចយូរណាស់មកហើយ
ប៉ុន្តែសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសគាត់ជាសេដ្ឋកិច្ចផ្សារសេរី
សិទិ្ធសេរីភាពមិនទូលំទូលាយទេ
គឺដកសិទ្ធិសេរីភាពផ្នែកនយោបាយមួយចេញ
នៅទីនោះមិនអាចពាក់ព័ន្ធរឿងនយោបាយបានទេ។ ប្រទេសវៀតណាម
ក៏ដូច្នេះដែរ គឺប្រើទម្រង់អាជ្ញាប្រឹក្សនេះដែរ។
ឧទាហរណ៍ទាំងនេះហើយគឺជាទម្រង់របបអាជ្ញាប្រឹក្ស ឬក៏យើងហៅថា
ទម្រង់ពាក់កណ្តាលសេរី ពាក់កណ្តាលកុំម្មុយនីស្ត៕
សម្រង់ព័ត៌មាន៖ លោក នូ សាវុធឌី