ឯកឧត្តម កៅ គឹមហួន រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងការបរទេស និងសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិនាថ្ងៃទី២៥ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៣ ឲ្យដឹងថា នៅក្នុងសម័យប្រជុំចង្អៀត នៅទីក្រុងបាន់ដាសេរី បេហ្កាវ៉ាន នៃព្រះរាជាណាចក្រប្រ៊ុយណេ ដារូសាឡឹម ប្រមុខរដ្ឋ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានបានអំពាវនាវឲ្យបណ្តាប្រទេសពាក់ព័ន្ធ ឲ្យប្រកាន់យកវិធានការសន្តិភាពចំពោះមុខវិបត្តិទាំងឡាយ ដែលបាន និងកំពុងតែកើតមានឡើងនៅឧបទ្វីបកូរ៉េ និងបញ្ហានៅសមុទ្រចិនខាងកើតរវាងចិន និងជប៉ុន។
នៅព្រលានយន្តហោះអន្តរជាតិភ្នំពេញ បន្ទាប់ពីការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ដោយសុវត្ថិភាពរបស់គណៈប្រតិភូជាន់ខ្ពស់កម្ពុជា ដឹកនាំដោយសម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន ពីកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានលើកទី២២ នៅប្រទេសប៊្រុយណេដារូសាឡឹម ឯកឧត្តម កៅ គឹមហួន បានមានប្រសាសន៍ថា ថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ានទាំងអស់ បានសំដែងនូវការព្រួយបារម្ភចំពោះសភាពការណ៍នៃការវិវត្តន៍ចុងក្រោយនៅឧបទ្វីបកូរ៉េ បន្ទាប់ពីកូរ៉េខាងជើងបានបាញ់មីស៊ីល។ ថ្នាក់ដឹកនាំទាំងអស់ បានធ្វើការអំពាវនាវដល់ភាគីពាក់ពន្ធ័ទាំងអស់ឲ្យប្រកាន់យកភាពអត់ធ្មត់ និងអនុវត្តឲ្យបានពេញលេញសេចក្តីសំរេចចិត្តនានា របស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ និងការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់ពូកគេនៅក្នុងសេចក្តីប្រកាសរួមស្តីពីកិច្ចចរចា ៦ភាគី នៅថ្ងៃទី១៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០៥ និងបានពិភាគ្សាផងដែរ លើបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងកើត ដោយបានសំដែងនូវក្តីព្រួយបារម្ភបានកើតឡើងរវាងប្រទេសចិន និងជប៉ុន ដែលអាចជះឥទ្ធពលមកដល់តំបន់ជាពិសេសបញ្ហាសន្តិភាពស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់ ដែលអាចជះឥទ្ធិពលមកដល់តំបន់អាស៊ានផងដែរ។
ឯកឧត្តម កៅ គឹមហួន បានឲ្យដឹងថា នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនោះ ថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ានបានបញ្ជាក់ជាថ្មីពីការគាំទ្រយ៉ាងពេញលេញរបស់អាស៊ាន ចំពោះកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងទាំងអស់ ដើម្បីនាំមកនូវឧបទ្វីបកូរ៉េគ្មានអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ព្រមទាំងការបន្តកិច្ចចរចា ៦ភាគីឲ្យបានឆាប់។ ជាមួយគ្នានេះបណ្តាថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ាន ក៏បានធ្វើការពិភាក្សាគ្នាយ៉ាងផុសផុលទាក់ទិនទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងបញ្ហាប្រឈមដទៃទៀត ហើយចំពោះក្រុមប្រទេសមានឧស្សាហកម្មលូតលាស់ ២០ (G20)ថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ានទាំងអស់ បានវាយតំលៃខ្ពស់សម្រាប់ការអញ្ជើញរបស់សហពន្ធ័រុស្ស៊ីចំពោះប្រធានអាស៊ាន ដើម្បីចូលរួមកិច្ចប្រជុំកំពូល G20 នៅ Petersburg នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៣ និងកិច្ចប្រជុំពាក់ពន្ធ័នានាក្នុងឆ្នាំ២០១៣ នេះ។
លើបញ្ហាតំបន់ និងអន្តរជាតិនេះដែរ ថ្នាក់ដឹកនាំទាំងអស់បានគូសបញ្ជាក់ពីសារៈសំខាន់នៃគោលការណ៍ ៦ចំណុច របស់អាស៊ានស្តីពីសមុទ្រចិនខាងត្បូង សេចក្តីថ្លែងការណ៍ស្តីពីការប្រតិបត្តិរបស់ភាគីនៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង (DOC) និងសេចក្តីប្រកាសរួមរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ានចិនស្តីពីខួប ១០ឆ្នាំ នៃសេចក្តីថ្លែងការណ៍ស្តីពីការប្រតិបត្តិរបស់ភាគីនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងផងដែរ។ ជាមួយគ្នានេះ ថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ានសង្ឃឹមថា នឹងបន្តធ្វើការជាមួយប្រទេសចិន ក្នុងការអនុវត្តសេចក្តីថ្លែងការណ៍ស្តីពីការប្រតិបត្តិរបស់ភាគីនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង ក្នុងនោះរួមមានសកម្មភាព និងគម្រោងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរួម និងការអនុម័តឲ្យបានឆាប់នូវក្រមប្រតិបត្តិនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ ចំពោះបញ្ហាតំបន់នេះ ប្រមុខរដ្ឋ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលអាស៊ានបានពិភាក្សា និងបានស្នើសុំឲ្យមានតួនាទីក្នុងវេទិកាក្របខ័ណ្ឌតំបន់អាស៊ាននេះ ដោយសារកូរ៉េខាងជើងក៏ជាសមាជិកនៃវេទិកាតំបន់អាស៊ាននេះដែរ។
ក្នុងដំណើរការកសាងសហគមន៍សង្គមវប្បធម៌អាស៊ាន ឯកឧត្តម កៅ គឹមហួន បានមានប្រសាសន៍ថា ថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ានទាំងអស់បានវាយតំលៃខ្ពស់ ចំពោះប្រទេសប្រ៊ុយណេ ដែលបានផ្តល់ការគាំទ្រទាំងហិរញ្ញវត្ថុចំពោះការវិភាគថ្នាក់តំបន់ លើការពិនិត្យឡើងវិញពាក់កណ្តាលអាណត្តិក្នុងការអនុវត្តផែនការលម្អិតស្តីពីសហគមន៍សង្គមវប្បធម៌អាស៊ាន ដូចបានប្រកាសនៅខែមីនា ឆ្នាំ២០១៣ ដោយបានសង្ឃឹមថា នឹងទទួលរបាយការណ៍នៃការពិនិត្យឡើងវិញក្នុងឱកាសនៃកិច្ចប្រជុំកំពូលលើកទី២៣។ នៅក្នុងទំនាក់ទំនងខាងក្រៅថ្នាក់ដឹកនាំទាំងអស់បានស្វាគមន៍ចំពោះការបន្តទទួលស្គាល់នូវតួនាទីស្នូលរបស់អាស៊ាន នៅក្នុងនិម្មាបនកម្មតំ បន់ និងបញ្ជាក់ជាថ្មីពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់អាស៊ាន ដើម្បីធ្វើការយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយដៃ គូទាំងអស់របស់អាស៊ាន ក្នុងដំណើរការនានាដែលដឹកនាំដោយអាស៊ានឆ្ពោះទៅរកការសម្រេចបានសហគមន៍អាស៊ាននៅឆ្នាំ២០១៥។
ថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ានទាំងអស់ បានបញ្ជាក់ជាថ្មីពីការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់អាស៊ាន ដើម្បីធានាបាននូវការដោះស្រាយជម្លោះដោយសន្តិវិធី ដោយមិនប្រើការគំរាមកំហែង ឬកម្លាំងយោធាតាមរយៈការពិគ្រោះយោបល់ដោយភាពស្និទ្ធស្នាល ដោយអនុលោមទៅតាមគោលការណ៍ជាសកល នៃច្បាប់អន្តរជាតិក្នុងនោះ រួមមានអនុសញ្ញាអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីច្បាប់សមុទ្រឆ្នាំ ១៩៨២ និងបន្តប្រកាន់ភាពអត់ធ្មត់អនុវត្តនូវសកម្មភាពនានា។
ថ្លែងនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំអាស៊ាននៅប្រទេសប្រ៊ុយណេ ឯកឧត្តម កៅ គឹមហួន មានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថា សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន បានលើកឡើងអំពីការឲ្យមានការវាយតម្លៃឡើងវិញនូវផែនការមេនៃក្របខ័ណ្ឌសង្គមវប្បធម៌អាស៊ាន ក៏ដូចជាឲ្យពិនិត្យមើលឡើងវិញនូវផែនការមេទី២ និងស្នើឲ្យពិនិត្យមើលអំពីលទ្ធភាពក្នុងការបង្កើតផែនការទី៣ នៃគំនិតផ្តួចផ្តើមសមាហរណកម្មអាស៊ាននេះ។
ឯកឧត្តមរដ្ឋលេខាធិការក្រសួងការបរទេស និងសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិបានឲ្យដឹងថា នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំអាស៊ាននោះ ប្រធានអាស៊ានបានស្នើចំនួនបីចំណុច
ទី១- លើកលែងទិដ្ឋាការឆ្លងដែន រវាងប្រទេសអាស៊ាន
ទី២- អាស៊ានទាំង ១០ប្រទេស ត្រូវមានច្រកអន្តរជាតិមួយសម្រាប់ប្រជាជនអាស៊ាន
ទី៣- សម្រាប់ធុរៈកិច្ចអាស៊ាន គឺស្នើឲ្យអ្នកដែលមានប័ណ្ណ សម្រាប់ធុរៈកិច្ចអាស៊ានអាចឆ្លងទៅមកប្រទេសអាស៊ានបានដោយសេរី។ ឯកឧត្តម កៅ គឹមហួន បានឲ្យដឹងថា ប្រមុខមេដឹកនាំអាស៊ានទាំង១០ ក៏បានគាំទ្រទៅលើសំណើរនោះដែរ។
ក្នុងការកសាងសហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាន ថ្នាក់ដឹកនាំទាំងអស់បានពេញចិត្តចំពោះវឌ្ឍនភាពរបស់សហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាន ដែលក្នុងនោះវិធានការជាង២០០ ឬ៧៧,៥៤% នៃផែនការលម្អិតរបស់សហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ានត្រូវបានអនុវត្ត។ ជាមួយគ្នានេះថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ាន ក៏បានធ្វើការកត់សំគាល់ថា ចាប់តាំងពីការអនុម័តនៃផែនការលម្អិតរបស់សហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ានក្នុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០០៧ ចំណូលប្រជាជនម្នាក់ៗនៅក្នុងតំបន់បានកើនឡើងពី ២ ២៨៩ ដុល្លារអាមេរិកដល់ ៣ ៧៥៩ ដុល្លារអាមេរិកក្នុងឆ្នាំ២០១២។ ថ្នាក់ដឹកនាំ ទាំងអស់បានកត់សំគាល់ថា ការចរចានៃភាពជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយក្នុងតំបន់ នឹងចាប់ផ្តើមនៅខែឧសភាឆ្នាំ២០១៣ នៅទីក្រុងបាន់ដាសេរី បេហ្កាវ៉ាន។
ឯកឧត្តម កៅ គឹមហួន បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថា មេដឹកនាំអាស៊ានទាំងអស់បានអនុម័តលើអនុសាសន៍របស់រដ្ឋមន្រ្តីអាស៊ាន ស្តីពីបែបបទនៃមជ្ឈមណ្ឌលសកម្មភាពកំចាត់មីនតំបន់ អាស៊ាន (ARMAC) និងជម្រុញឲ្យបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលនោះឲ្យបានក្នុងឆ្នាំ២០១៣។ ទន្ទឹមនេះ ថ្នាក់ដឹកនាំអាស៊ានទាំងអស់បានស្វាគមន៍ ចំពោះវិធានការរបស់គណៈកម្មការអន្តររដ្ឋាភិបាលអាស៊ានស្តីពីសិទ្ធមនុស្ស (AICHR) ដើម្បីអនុវត្តន៍សេចក្តីថ្លែងការណ៍អាស៊ានស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងបានលើកទឹកចិត្តឲ្យមានការចូលរួមជាបន្តទៀតរបស់ស្ថាប័នជំនាញ និងភាគីពាក់ពន្ធ័ជាមួយ AICHR ដើម្បីឈានឆ្ពោះទៅបង្កើតបានក្របខណ្ឌមួយសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការសិទ្ធមនុស្សក្នុងតំបន់។ ជាមួយគ្នានេះមេដឹកនាំអាស៊ានបានលើកឡើងពីប្រធានបទនៃតំបន់ទីផ្សារសេរីរវាងអាស៊ាន និងហុងកុងផងដែរ ដែលក្នុងនោះមេដឹកនាំអាស៊ានបានឯកភាពគ្នាធ្វើ យ៉ាងណាឲ្យអាស៊ាន និងហុងកុងមានតំបន់សេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី ដើម្បីជម្រុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ច របស់អាស៊ានឲ្យកាន់តែខ្លាំងក្លាថែមទៀត។
ឯកឧត្តម កៅ គឹមហួន បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងផងដែរថា ក្នុងពេលសម្រាកពិសារកាហ្វេ នៅក្រៅកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានចង្អៀត សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្ត្រី បានជួបជាមួយលោកជំទាវ យ៉ីងឡាក់ នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ។ ជំនួបរយៈពេលខ្លីនោះ ប្រមុខដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលទាំងពីរ បានផ្តោតសំខាន់លើការជំរុញការកសាងមិត្តភាព និងសន្តិភាពនៅតាមព្រំដែនប្រទេសទាំងពីរ ឲ្យរក្សាបានល្អ។
ឯកឧត្តម កៅ គឹមហួន បានបញ្ជាក់ថា "សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និងលោកជំទាវ យ៉ីងឡាក់ មិនមានលើកឡើងទេ ពីបញ្ហានៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ICJ។ ប៉ុន្តែនៅពេលឈប់សម្រាក ក្រៅកិច្ចប្រជុំអាស៊ាន សម្តេចនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មានការជួបខ្លីមួយ ជាមួយនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាបងប្អូនប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមព្រំប្រទល់ ឲ្យបន្តអ្វីដែលសុខសាន្តនៅតាមព្រំប្រទល់ ហើយធ្វើយ៉ាងណាជំរុញសេដ្ឋកិច្ច និងការរកស៊ីជាមួយគ្នា ជាប្រក្រតី ហើយធ្វើយ៉ាងណា មិនឲ្យមានការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយអាវុធទេ"។
សូមបញ្ជាក់ថា នៅក្នុងពិធីបុណ្យបញ្ចុះខ័ណ្ឌសីមា ព្រះវិហារវត្តសិរីឧត្តម ក្នុងស្រុកស្វាយអន្ទរខេត្តព្រៃវែង នាថ្ងៃទី២២ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៣ សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្ត្រីក៏បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថា សម្តេចបានជួបតាមទូរស័ព្ទជាមួយនឹងលោកជំទាវ យ៉ីងឡាក់ ហើយក៏បានព្រមព្រៀងគ្នារក្សាសន្តិភាព និងស្ថិរភាពតាមព្រំដែន បើទោះបីជាតុលាការឡាអេ ចេញសេចក្តីសម្រេចបែបណាក៏ដោយ ជុំវិញសំណុំរឿងបកស្រាយសាលក្រម ឆ្នាំ១៩៦២ ពាក់ព័ន្ធនឹងព្រំដែនប្រាសាទព្រះវិហារក៏ដោយ។
សម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន បានធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីក្រុងបាដាសារីបេហ្គាវ៉ាន់ កាលពីព្រឹកព្រលឹមថ្ងៃទី២៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៣ ដើម្បីចូលរួមកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន លើកទី២២ នៅទីនោះតបតាមការអញ្ជើញរបស់ព្រះចៅស៊ុលតង់នៃប្រទេសប្រ៊ុយណេដារូសាឡឹម ដែលកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាននេះ នឹងប្រព្រឹត្តទៅចាប់ពីល្ងាចថ្ងៃទី២៤ ដល់ថ្ងៃទី២៥ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៣។
ឯកឧត្តម ស្រ៊ី ថាមរុង្គ រដ្ឋមន្ត្រីប្រតិភូអមនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានឲ្យដឹងថា ប្រធានបទសម្រាប់កិច្ចប្រជុំនៅឆ្នាំនេះគឺ «ប្រជាជនរបស់យើង ដើម្បីអនាគតទាំងអស់គ្នា»។ ឯកឧត្តម ស្រ៊ី ថាមរុង្គ បានបន្តថា កិច្ចប្រជុំនេះនឹងពិភាក្សាផ្តោតទៅលើបញ្ហា៤ ជាសំខាន់ ដែលរបៀបវារៈទី១ គឺការបង្កើតសហគមន៍អាស៊ាននៅឆ្នាំ២០១៥ នឹងខិតខំជំរុញការធ្វើសមាហរណកម្មតភ្ជាប់ ជាពិសេសការកសាងនូវសសរស្ដម្ភទាំង៣ គឺនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌សង្គម។ ទី២ គឺនិយាយពីតួនាទីស្នូលរបស់អាស៊ាន ទី៣ អនាគតរបស់អាស៊ាន និងទី៤ ការផ្លាស់ប្តូរទស្សនៈគ្នាទៅលើបញ្ហាប្រឈមនៅក្នុងតំបន់ដូចជា ភាពតានតឹងនៅឧបទ្វីបកូរ៉េ រួមនឹងបញ្ហានៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង និងខាងកើត និងបញ្ហាបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុជាដើម៕